In vrijwel alle organisatie is de kracht van het samenspel tussen bestuurder, OR en organisatie terug te brengen tot de mate waarin vaardigheden tot uiting komen. Gezag is er daar één van. Het gezag dat de OR richting de bestuurder en de achterban uitstraalt, kan bepalend zijn voor de positie van de OR aan de overlegtafel en dus ook voor hoe effectief de medezeg- genschap is. Als iemand met gezag over een onderwerp spreekt, wordt ernaar geluisterd. Als dat gezag ontbreekt, zal de ander eerder in twijfel trekken of
het wel klopt wat er wordt beweerd.

Wat is gezag precies? Gezag is geen formele macht, geen titel en geen func- tieomschrijving. Gezag is ‘de vrijwillige erkenning van iemand als leider, gids
of autoriteit, op basis van diens kennis, ervaring en morele integriteit’. Met an- dere woorden: als jij gezag hebt, kiezen mensen er zelf voor om jouw woorden en daden zwaarder te laten wegen dan de woorden en daden van iemand anders. Ze doen dat niet omdat het moet, maar omdat ze geloven dat jij iets toevoegt. Dat maakt gezag krachtiger dan macht. Het is echter ook kwetsbaarder. Net als vertrouwen, komt gezag te voet en gaat het te paard. Verlies van gezag kan dus bijzonder moeilijk te herstellen zijn.

2. Erkenning
Je kunt pas gezag hebben als anderen er- kennen, en dus begrijpen en aanvaarden, waarom jij gezag hebt op een onderwerp binnen een groep. Dat kan zijn omdat je veel ervaring hebt, je altijd je eigen mening geeft en onderbouwt, of omdat je opvalt door je integriteit of verbindende manier van communiceren. In het voorbeeld hiervoor, waarin de bestuurder de OR vrijwillig als sparringpartner hoort, erkent de bestuurder het gezag van de OR op voor hem relevante onderwerpen.

3. Afbakening

Gezag is nooit iets absoluuts. Niemand heeft overal, in elke situatie, gezag. Daarom is het goed om je te realiseren wanneer, in welke situaties of op welke onderwerpen anderen heel goed naar je luisteren. Je kunt veel gezag hebben binnen jouw eigen afdeling, maar minder binnen de OR. Of juist meer. Ook binnen de OR kan jouw gezag afhankelijk zijn van het onderwerp. Een OR-lid dat in zijn reguliere functie de werkroosters maakt, kan met veel gezag spreken over de instemmingsaanvraag over de roosters. Hij kent het beleid, maar ook de praktijk en de eventuele knelpunten en verbeterpunten. Dit gezag heeft hij mogelijk niet bij een willekeurig ander onderwerp, zoals pensioen. Gezag is dus erg af hankelijk van de context. Een ander voorbeeld waaruit dit blijkt, is de rol van de OR-voorzitter. Bij een OR- overleg is het de voorzitter die de OR helpt om een standpunt in te nemen, keuzes te maken en is hij degene die het overleg structureert. Vaak zal dit veranderen op het moment dat de bestuurder aanschuift. De verhoudingen aan tafel wisselen, de voorzitter slaat een andere toon aan en mogelijk neemt de bestuurder de leiding in het overleg. Gezag is dus af hankelijk van de persoon én de situatie en werkt alleen als je weet wanneer je het hebt en wanneer niet.

Voor de medezeggenschap is gezag dus cruciaal. Een OR die gezag heeft binnen de organisatie, wint makkelijker het vertrouwen van de achterban en de bestuurder. De bestuurder hoort de OR-adviezen dan niet aan omdat het moet,maar omdat hij het belang ervan inziet en ernaar handelt. Zo’n OR heeft dus meer invloed dan een OR zonder gezag. In de relatie tussen OR en bestuurder is betrouwbaarheid de basis. Als de OR consequent doet wat hij zegt, zorgvuldig omgaat met vertrouwelijke informatie en goed onderbouwd advies geeft, groeit het vertrouwen van de bestuur der en daarmee het gezag van de OR.

Het gezag van de OR als geheel is de gezamenlijke verantwoordelijkheid van alle individuele OR-leden. Het s dus belangrijk om onderscheid te maken tussen het gezag van de individuele OR-leden en het gezag van de OR. Een aantal tips om jouw gezag als OR-lid in te zetten om het gezag van jouw OR als geheel te versterken:

▪ Onderzoek in eerste instantie je eigen positie. Waar ligt jouw kracht als OR- lid? Wat is de bron van jouw gezag? En op welk onderwerp? Welke rol heb je binnen de OR? Ben jij de genuanceerde bruggenbouwer, de inhoudsdeskundige, de moedige stem van de werkvloer of speel je een ondersteunende rol? Vraag je collega’s, mede OR-leden of misschien zelfs vrienden of familie eens om feedback. Door vervolgens gezamenlijk elk OR-lid in kaart te brengen, kun je bijvoorbeeld beter bepalen wie bij welk onderwerp het woord voert.

▪ Wees professioneel. Kom voorbereid, communiceer helder en stel vragen die ertoe doen. Gebruik professionele uitstraling om gezag te winnen en te behouden. Deze randvoorwaarden helpen je om de inhoud meer gewicht te geven. Beeldvorming richting de bestuurder is voor een effectieve OR ook belangrijk. Laat zien dat je snapt dat een overleg waar bijvoorbeeld ook de aandeelhouders bij zijn, om
een andere toon of sfeer, insteek en voorbereiding vraagt, dan een overleg met alleen de bestuurder die je goed kent en die je dagelijks spreekt bij het koffiezetapparaat.

▪ Blijf bij je leest. Overspeel je rol niet. Durf het te benoemen als je van een bepaald onderwerp minder verstand hebt. Stel dan vooral vragen om het beter te begrijpen en stel je oordeel uit. Laat vooral het OR-lid aan het woord dat het meeste gezag heeft bij dit onderwerp (zie eerder punt). Stap pas naar voren als je toegevoegde waarde hebt, maar wees niet bang om te leren.

▪ Werk aan relaties. Gezag bouw je niet in één vergadering op. Luister, wees betrouwbaar, herkenbaar en toon interesse. Doe dit ook buiten de formele overleggen met de bestuurder om en dus ook richting de achterban, HR en de arboprofessional.

▪ Wees authentiek. Gezag win je niet alleen op basis van je kennis of functie, maar ook omdat men voelt dat je meent wat je zegt, en omdat je doet wat je zegt. Anders brokkelt gezag snel af. Dit is van belang voor OR-leden en de OR als geheel. Wees dus zo transparant mogelijk in wat de OR wil, waarom en wat jullie eraan doen om dat te bereiken en waarom dat wel of niet lukt. Het moet duidelijk zijn dat
jullie de juiste intenties hebben.